Hieronder tref je een uitgebreide theoretische onderbouwing van de FitGaaf!-methode. Voor praktijkonderbouwing op basis van resultaten uit pilots, scroll verder naar beneden.

Spelenderwijs en eenvoud zijn speerpunten van FitGaaf! Tegelijkertijd zorgt onderbouwing uit onder andere voedingsleer en psychologie ervoor dat FitGaaf! op verantwoorde wijze bijdraagt aan gezond leven en gedrag. 

FitGaaf! is gebaseerd op algemeen geaccepteerde psychologische grondslagen. In het kort komt het erop neer dat, via het plakken van stickers voor elke gezonde actie, gewenst gedrag positief bekrachtigd wordt. En via samenwerking met onder andere de Hanze Hogeschool Groningen en de Rijksuniversiteit Groningen wordt deze onderbouwing continu bewaakt en waar nodig aangescherpt.

De gezonde stickers zijn allen gebaseerd op algemeen geldende normen in Nederland, zoals de fitnorm en beweegnorm van het Kenniscentrum Sport en de richtlijnen voor het eten van groente en fruit van het Voedingscentrum.

Kennis, motivatie en zelf vertrouwen van kinderen vergroten

Preventieve interventie FitGaaf! heeft tot doel kennis, motivatie en zelfvertrouwen met betrekking tot gezond gedrag van kinderen tussen 4-12 jaar te vergroten, volgens didactische principes zoals ervaringsleren, intuïtief leren en reflectie. In onderstaande onderbouwing wordt tussen haakjes verwezen naar relevante termen uit de taxonomie van werkzame elementen voor gezondheidspromotie (Michie, S. et al. 2013).

Na educatieve uitleg in de klas, nemen deelnemende kinderen de bijbehorende kernmaterialen (kalender en stickers) mee naar huis en plakken daar vier weken stickers voor dagelijks ontbijten, voldoende groente en fruit eten, voldoende water drinken, matig intensief en intensief bewegen en slapen. Elke sticker staat voor een gezonde actie, waarbij de in Nederland door Voedingscentrum, Kenniscentrum Sport en de hersenstichting gestelde richtlijnen (credible source) voor kinderen worden gehanteerd. Deze voorwaarden om een sticker te mogen plakken (goal-setting), staan bij elk stickervel in het stickerboekje beschreven. In lijn met de cumulatief geformuleerde normen in aantal minuten (bewegen), uren (slapen), stuks (fruit), glazen (water) of gram (groente), mogen de stickers worden geplakt bij het behalen van een einddoel op de dag. De ontbijtsticker is een uitzondering, deze kan meteen na het ontbijten worden geplakt. Voor elke sticker worden aanvullende informatie en onderbouwing per richtlijnen uitgebreider toegelicht op website fitgaaf.nl en in ondersteunende mails. In dat samenspel wordt een kapstok geboden om kennis, motivatie en zelfvertrouwen van kind en ouder rond gezond eten, drinken, bewegen en slapen overzichtelijk en gefaseerd te vergroten (shaping knowledge).

Via bewustzijn naar actie

Gezonde gedragspatronen in dagelijks gezond eten (ontbijten, voldoende fruit en groente eten), drinken (water in plaats van suikerhoudende dranken), bewegen (matig intensief en intensief) en slapen worden gestimuleerd. Het Stages of Change model (Prochaska en Di Clemente, 1983) vormt hierbij theoretische fundering: “[…] beoordeelt de bereidheid van een individu om gezonder gedrag te vertonen, en biedt strategieën of veranderingsprocessen om het individu naar gedragsverandering te begeleiden” (Loket Gezond Leven, 2018). Vijf fasen worden onderscheiden:

• Precontemplatie: persoon overweegt gedragsverandering (nog) niet.
• Contemplatie: persoon overweegt gedragsverandering (binnen zes maanden).
• Voorbereiding: persoon plant en bereidt gedragsverandering voor.
• Actie: persoon voert gedragsverandering uit.
• Behoud: persoon houdt gedragsverandering ten minste al zes maanden vol.

Via het plakken van stickers wordt inzicht verschaft in wat er thuis al goed gaat rond gezond eten, drinken, bewegen en slapen, maar ook wat er beter kan (self-monitoring of behaviour). Daarmee wordt ‘overwegen’ en ‘voorbereiden’ van gedragsverandering gestimuleerd. De stickers zorgen tevens voor positieve bekrachtiging van de uitvoer van gezond gedrag in de ‘actie’-fase.

Met betrekking tot ‘behoud’ wordt in toelichting op het Stages-of-change model gesteld dat daadwerkelijk bestendigen van gedragsverandering 12 tot 24 weken duurt (Prochaska en Di Clemente, 1983). Preventieve interventie FitGaaf! duurt 4 weken maar, waar gewenst door kind en ouder/verzorger, is een 12-weken FitGaaf!-programma en materiaal beschikbaar voor vervolgondersteuning.

Positief bekrachtigen van gezond gedrag
Positief bekrachtigen (positive reinforcement) is een cruciaal werkzaam element bij FitGaaf. Kinderen onder de twaalf jaar leren meer van positieve bekrachtiging dan van het straffen van ongewenst gedrag (van Duijvenvoorde et al. ,2008). Op basis van verschillende wetenschappelijke onderzoeken naar motivatie en beloning bij gedrag en gedragsverandering, blijkt FitGaaf! belonen correct toe te passen. Enerzijds doordat er balans tussen intrinsieke en extrinsieke motivatie is; het plakken van stickers is een beloning die niet te groot is en daarmee worden risico’s van overrechtvaardiging beperkt (van Duijvenvoorde et al., 2008).  Wanneer beloning te groot is, bestaat de kans dat het kind alleen gezonde keuzes maakt en gezond gedrag vertoont, wanneer daar een beloning tegenover staat. Aanvullende onderbouwing komt uit een meta-analyse van 40 jaar onderzoek naar verbanden tussen intrinsieke motivatie, externe prikkels en prestaties (Cerasoli et al., 2014). De voorspellende waarde van intrinsieke motivatie op prestaties was sterker wanneer  externe prikkels indirect waren gekoppeld aan prestaties, in vergelijking met wanneer ze rechtstreeks aan de prestaties waren gekoppeld. Oftewel, externe beloning en de intrinsieke beloning moeten niet op basis van exact hetzelfde gedrag worden verkregen (Cerasoli et al., 2014). Extrinsieke motivatie om deel te nemen aan FitGaaf! wordt gestimuleerd door te worden beloond via het plakken van stickers, maar intrinsieke motivatie om gedrag door te zetten wordt gepromoot door een fitter en gezonder gevoel.

Positieve bekrachtiging via stickers
Stickers als vorm van beloning voor gewenst gedrag komen in verschillende wetenschappelijke studies voor, ook specifiek op het thema gezond eten. Zo is het effectief gebleken om tastbare beloning in de vorm van stickers te gebruiken om kinderen iets nieuws te laten proeven (Cooke, Chambers, Anez, & Wardle, 2011).  Uit recenter onderzoek is gebleken dat bij de groep kinderen dat stickers kreeg voor het maken van de gezonde keuzes,  de kans op het maken van de gezonde keuze het hoogste was (Samek, 2016).  Tijdens FitGaaf! zijn er per kind dagelijks 3 momenten waarop de stickers geplakt worden: 1. ’s Ochtends de stickers voor slaap en ontbijt 2. Bij thuiskomst na school (indien bijvoorbeeld reeds 2 stuks fruit gegeten is) en 3. Voor het naar bed gaan (optellen van alle cumulatieve acties). Daarmee zijn er minimaal 2 (plakmomenten) x 7 (weekdagen) x 4 (weken)=56 momenten van reflectie en positieve bekrachtiging van gezond gedrag. Geredeneerd vanuit het totaal aantal stickers dat verdiend kan worden, gaat het zelfs om meer dan 168 momenten.

Beïnvloeding systeem rondom het kind
Gebaseerd op dynamische systeemtheorie (Saunders,1993; Carriere, 2009) wordt met preventieve interventie Fitgaaf!, door het actief betrekken van ouders en leerkrachten, ook beoogd om de belangrijkste contextuele factoren uit de omgeving van het kind positief te veranderen. Zo worden kansen vergroot dat het kind een stabiel interventie-effect op langere termijn kan realiseren.  Op het kernmateriaal (de FitGaaf!-kalender) is  een aparte sectie waar ouders zelf actief dezelfde stickers kunnen plakken. In combinatie met ondersteunende mailings versterkt dit kennis van ouders/verzorgers over gezond eten, drinken, bewegen en slapen, worden concrete richtlijnen tot ondersteunen en faciliteren van gezond gedrag van kinderen gegeven (Providing information about and practising parenting skills) en wordt concrete stimulans geboden om het goede voorbeeld te geven (modelling). Voor groepsleerkrachten worden soortgelijke effecten beoogd met een aparte klassenkalender en ondersteunende website.

Via ‘kleine’ beloning naar intrinsieke motivatie

Belangrijke termen bij de FitGaaf!-kalender zijn extrinsieke en intrinsieke motivatie. Intrinsieke en extrinsieke motivatie zijn onderdelen van het extensieve zelfbewustzijn. Een functie van het extensieve zelfbewustzijn is het jezelf kunnen motiveren voor bepaalde activiteiten waarvan iemand weet of denkt dat die bij hem of haar past. Het extensieve zelfbewustzijn kan iemand ook helpen om het nut van bepaalde doelen in te zien, zodat men in staat is om zichzelf te motiveren^[1]

Wanneer men in staat is zichzelf te motiveren zonder dat daar een beloning tegenover staat, spreekt men van intrinsieke motivatie; de motivatie komt van binnenuit. Wanneer bepaald gedrag beloningen oplevert en gedrag alleen wordt vertoond wanneer men weet dat er een beloning verkregen kan worden, wordt er gesproken van extrinsieke motivatie. Extrinsieke motivatie is motivatie van buitenaf. Het plakken van stickers voor elke gezonde actie is een voorbeeld van extrinsieke motivatie voor het kind. Uit onderzoek is gebleken, wanneer motivatie van binnenuit komt men succesvoller is in het behalen van gestelde doelen en vaker doorzet wanneer het tegenzit. Intrinsieke motivatie is dus uiteindelijk het type motivatie dat FitGaaf! via extrinsieke motivatie via stickers wil bereiken om een gezonde leefstijl ook echt vast te houden.  Het is daarom cruciaal dat het aspect beloning in verhouding staat met het gewenste gedrag. Wanneer de beloning te groot is (overrechtvaardiging), bijvoorbeeld het kind krijgt elke keer dat het gewenst gedrag vertoond wordt een cadeautje, dan bestaat de kans dat het kind extrinsiek gemotiveerd blijft. Wanneer het kind extrinsiek gemotiveerd blijft zal het kind het gedrag alleen nog maar vertonen wanneer daar een beloning tegenover staat en het gewenste gedrag niet eigen maken.

[1] Vonk, R. (2009). Sociale Psychologie. Groningen/ Houten: Noordhoff.

Uit een onderzoek dat is uitgevoerd door studenten van de opleiding Toegepaste Psychologie van de Hanze Hogeschool Groningen bleek: “Gecombineerd met de Fit-check na elke week en het af en toe geven van complimentjes vormen de FitGaaf!-stickers een manier van positieve bekrachtiging die niet te uitbundig is, maar het kind wel leert wat gezond en minder gezond gedrag is. Zo is er een verkleinde kans op overrechtvaardiging en een grotere kans dat het kind (intrinsiek) gemotiveerd blijft.”

Positieve bekrachtiging

In hetzelfde onderzoek is uit een uitgebreide literatuurstudie door de studenten gevonden dat kinderen onder de twaalf jaar anders leren dan kinderen boven de twaalf jaar. Kinderen onder de twaalf jaar leren meer van positieve bekrachtiging dan van het straffen van ongewenst gedrag^[1]. Uit ander onderzoek blijkt dat wanneer kinderen gemotiveerd moeten worden, het belangrijk is om er gezamenlijk achter te komen wat de meest belangrijke voordelen van het gewenste gedrag kunnen zijn^[2]. Ouders spelen hierin een grote rol. Het gaat dan vooral om het geven van goede voorbeelden van gezond gedrag, maar ook het aanmoedigen en ondersteunen van gezond gedrag. Het is belangrijk dat ouders samen met het kind bespreken wat de voordelen zijn van bewegen en gezond eten. Door de voordelen van gezond eten en bewegen en de nadelen van ongezond gedrag met elkaar te bespreken, is de kans groter dat het kind intrinsiek gemotiveerd raakt en blijft.

[1] Duijvenvoorde, van, A. C., Zanoli, K., Rombouts, S. A., Raijmakers, M. E., & Crone, E. A. (2008). Evaluating the negative or valuing the positive? Neural Mechanisms supporting feedback- based learning across development. The Journal of Neuroscience, 9495-9503

[2] O’Dea, J. A. (2003). Why do kids eat healthful food? Perceived benefits of and barriers to healthful eating and physical activity among children and adolescents. Journal of the American Dietetic Association, 497-501. ⁶ Bandura, A. (2010). Social foundations of thought and action. In J. Brug, P. van Assema, & L. Lechner, Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering: een planmatige aanpak (p. 83). Assen: Van Gorcum.

Ouderbetrokkenheid en de sociale omgeving van het kind

Ieder mens wordt beïnvloed door wat anderen over bepaalde dingen denken. In de sociale leertheorie wordt gesteld dat kinderen voor een belangrijk deel leren aan de hand van modelgedrag (voorbeeldgedrag)⁶. Het kind leert gedrag dat het bijvoorbeeld de ouders ziet doen en gaat dat gedrag onder bepaalde omstandigheden zelf vertonen. Ook wanneer ouders, vriendjes of leerkrachten een negatieve houding hebben tegenover gezond gedrag zal het voor het kind moeilijk worden om een positieve houding in te nemen.

De sociale omgeving van het kind moet dus betrokken worden bij het veranderen van gedrag, zodat het kind kan leren van anderen en zich bewust is van het eigen gedrag en dat van anderen.

We denken continu na over ouderbetrokkenheid.. we onderzoeken en experimenteren veel rond het thema. Zo is in 2015 Carlijn Zwiers (klik hier voor Linkedinprofiel), studente Toegepaste Psychologie van de Hanze Hogeschool Groningen, met succes afgestudeerd bij FitGaaf! op het onderwerp ‘Ouderbetrokkenheid’. Lees over de belangrijkste resultaten in onze blog.

Daarnaast is er een langer lopend onderzoek met de Rijksuniversiteit Groningen naar percepties en attitudes van ouders rond gezonde leefstijlinitiatieven, onder leiding van dr. S. Tauber.

FitGaaf! bestaat al meer dan 10 jaar. En inmiddels hebben we met onze methode (gezonde keuzes leuk maken en belonen)  al meer dan 35.000 kinderen bereikt. Tijdens verschillende FitGaaf!-projecten hebben we verdiepende effectevaluaties uitgevoerd. Om inzicht te krijgen in bereik, actieve deelname, effecten (op bijvoorbeeld zelfervaren fitheid), gedragsverandering en waardering van kinderen (en ouders en leerkrachten) van FitGaaf! als preventieve interventie. We hebben dat allemaal verwerkt in een impactrapportage, die je hier gratis kunt downloaden. 

FitGaaf! is erkend door of aangesloten bij de volgende instanties:

Gezonde keuzes leuk maken en belonen. Met stickers onder andere. Recent is de FitGaaf!-methode weer beoordeeld door de erkenningscommisie van het RIVM. Uitslag: FitGaaf! staat weer een erkenningsstap hoger (‘Goed Onderbouwd’) in de interventiedatabase van het RIVM. Met dit oordeel wordt erkend dat de werkzaamheid van onze aanpak solide is onderbouwd met modellen, theorie en literatuur. Bekijk hier de volledige beschrijving in de interventiedatabase van het Loket Gezond Leven van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu.

Met FitGaaf! is er via basisscholen actief, speels en structureel aandacht voor gezond eten, drinken en bewegen..met minimale belasting van leerkrachten. Als erkende interventie draagt dat bij aan een Gezonde School!

Met de erkende FitGaaf!-methode versterken kinderen op speelse wijze gezondheidsvaardigheden (kennis, bewustwording en motivatie) op basis van ervaringsleren, intuïtief leren en reflectie. Gezonde Kinderopvang is met resultaat samen werken aan gezond opgroeien. Want elk kind verdient een gezonde start. De partners van Gezonde Kinderopvang ondersteunen kinderopvangorganisaties met een scholing en een praktische aanpak. Daarmee werken organisaties structureel aan een gezonde leefstijl van kinderen en deskundigheid van medewerkers.

Kijk op www.gezondekinderopvang.nl voor meer informatie over Gezonde Kinderopvang.

Sinds mei 2016 zijn we partner van Alles is Gezondheid, onderdeel van het Nationaal Programma Preventie! Bekijk hier het filmpje van de ondertekening van onze ‘plegde’. En lees wat wij precies hebben beloofd bij te dragen aan een gezonde Nederlandse bevolking!

En we stonden in het jaarverslag van Alles is Gezondheid 2016! Die kun je hier online doorbladeren 🙂

Bel of mail ons gerust bij aanvullende vragen: 0591-547902 / info@fitgaaf.nl